A comezos do século XVIII, a Romaría da Virxe da Barca experimentaba un auxe extraordinario, atraendo a multitudes de romeiros de “partes moi remotas”, tal como o documentou o arcebispo Luis Salcedo en 1720. A súa orde de cerrar as portas do santuario ao anoitecer para evitar que os peregrinos pernoitasen no seu interior é unha clara testemuña da masiva afluencia que desbordaba as casas da vila.
Este mesmo documento revela unha tradición festiva que, se ben non compracía ás autoridades eclesiásticas da época, reflicte o espírito alegre e participativo da romaría: cantos, bailes e o son dos pandeiros resoaban nos arredores do santuario.
Un punto de inflexión crucial na proxección da Romaría da Barca e o seu santuario chegou en 1728 coa publicación de “A barca máis prodixiosa (poema historial sagrado)” do Licenciado Antonio Rioboo e Seixas Villar de Francos. Esta obra literaria, que fusiona poesía e prosa, recorre a historia da ermida e a profunda devoción pola Virxe da Barca. Nas súas páxinas, o autor destaca a presenza de “innumerables peregrinos” na romaría, establecendo un vínculo transcendental entre as peregrinacións a Compostela e Muxía, concibindo esta última como a culminación do camiño cara a Catedral compostelá. O libro tamén inclúe relatos de viaxes que confirman a crecente popularidade do santuario e a súa vibrante romaría.
A Romaría da Virxe da Barca de Muxía tamén encontrou eco na pluma da escritora galega máis universal, Rosalía de Castro. A súa visita a Muxía en 1853, durante as festas da Barca, inspirou o seu emotivo poema “Nosa Señora da Barca”, unha das composicións máis extensas dos seus “Cantares Galegos” (1863). Nos seus versos, Rosalía describe a chegada de romeiros dende localidades costeiras próximas, a enerxía da propia romaría coa emblemática Pedra de Abalar en movemento, os postos de venda buliciosos, os espectaculares fogos artificiais, o repique de campás e a omnipresente música. Unha descrición que evoca sorprendentes similitudes coa romaría que desfrutemos hoxe en día.
Outra referencia imprescindible é o “Opúsculo histórico do Santuario de Nosa Señora da Barca” (1863) do avogado muxián Luciano Roa Lema. No seu detallado relato, ofrece datos históricos sobre o templo e unha vívida descrición do desenvolvemento da romaría, tanto nos seus aspectos relixiosos como profanos. A súa testemuña sobre a afluencia de visitantes é elocuente: “A excepción de algunha de particulares, todas as casas da vila son posadas, e a pesar diso a xente inunda as rúas, a praza, o camiño ao Santuario e o atrio da capela”.
En canto aos actos relixiosos, Roa Lema destaca a celebración de tres misas solemnes durante os días festivos, unha tradición que se mantén na actualidade. Así mesmo, describe a emotiva procesión do domingo, na que a Virxe era trasladada á igrexa parroquial para regresar ao santuario o luns, unha costume que segue marcando o ritmo da Romaría da Barca de Muxía.
Descobre como séculos de historia, devoción e tradición viva converxen na Romaría da Virxe da Barca de Muxía, unha experiencia cultural e espiritual única no corazón da Costa da Morte.
